काठमाडौं । आश्विन शुक्ल पूर्णिमाका अवसरमा मध्यपुर थिमीमा आज साँझ ऐतिहासिक तथा साहसिक ‘येंया पुन्ही म्ये प्वाः खनेगु जात्रा’ (जिब्रो छेड्ने जात्रा) भव्य रूपमा मनाइँदैछ। जात्रा साँझ ७ बजे थिमी–५ स्थित दिगुभैरव डबलीबाट सुरु हुनेछ।

यस वर्ष पनि थिमी–४ बालकुमारीका संस्कृतिप्रेमी युवा वीरेन्द्रभक्त गजु श्रेष्ठले चौथो पटक जिब्रो छेड्दै परम्परालाई जीवन्त राख्ने काम गर्दैछन्। उनी यसअघि २०७४, २०७९ र २०८० सालमा पनि यो जात्रामा सहभागी भई जिब्रो छेडिसकेका छन्।

दुई जिब्रो छेड्ने जात्रा: बोडे र थिमीको विशेषता

मध्यपुरथिमी क्षेत्रमा दुई ऐतिहासिक जिब्रो छेड्ने जात्रा प्रचलनमा छन्:

बोडेको बिस्काः जात्रा (वैशाख २ गते)

थिमीको ‘येंया पुन्ही म्ये प्वाः खनेगु जात्रा’ (आश्विन शुक्ल पूर्णिमा)

बोडेमा एक जनाले मात्र जिब्रो छेड्ने चलन छ र निश्चित परिक्रमा रुट तय गरिएको हुन्छ। तर थिमीको जात्रामा एकभन्दा बढी व्यक्तिले जिब्रो छेड्न सक्ने सुविधा छ र परिक्रमा मार्ग जिब्रो छेड्ने व्यक्तिको इच्छाअनुसार तय गरिन्छ।

यसपालि भक्तपुर नगर परिक्रमा

गत वर्ष पशुपतिनाथको दर्शन गरेका गजु श्रेष्ठले यसपटक दत्तात्रय र नवदुर्गा मन्दिरको दर्शन गर्ने चाहना व्यक्त गरेका छन्। त्यसअनुसार जात्राले भक्तपुर नगर परिक्रमा गर्दै ती धार्मिक स्थलहरूमा पुग्नेछ।

परिक्रमा मार्ग:
दिगुभैरव मन्दिर → निगुपुखु → लाय्कू → थास्मा गणेश → बालकुमारी → शंखधरचोक → दक्षिण बाराही → सल्लाघारी → चोङ्गा गणेश → सिद्धपोखरी → नःपुखु → दरबार स्क्वायर → सुकुलढोका → दत्तात्रय मन्दिर → नवदुर्गा → टौमढी पाँचतले → वंशगोपाल → चोङ्गा गणेश → निकोसेरा → नगरपालिकाचोक → नगदेश → सिद्धिकाली → भुलाँखेल → निगुपुखु → बालकुमारी।

जात्राको विधि र परम्परा

जात्राको तयारी एक महिना अघिदेखि थालिन्छ।

कमीनायोले करिब एक फिट लामो सुइरो तोरीको तेलमा डुबाएर राख्छन्।

सुइरो निर्माणको लागि जिब्रो छेड्न इच्छुक व्यक्तिले रातो भालेसहित अनुरोध गर्नुपर्छ।

जात्रामा काठमाडौँको हनुमानढोका दरबारबाट ‘राजखड्ग’ ल्याइन्छ।

सायमी खलःले बनाएको त्रिशूल आकृतिको याँमता पनि जात्रामा प्रयोग गरिन्छ।

जिब्रो छेड्ने विधि

जात्राको दिन, जिब्रो छेड्ने व्यक्ति बाजागाजासहित थिमीका सबै देवीदेवताका मन्दिरमा बत्ती बाल्दै डबलीमा ल्याइन्छ।

दिगु भैरव मन्दिरबाट उल्टो हिँडाइ मञ्चमा ल्याइन्छ, जहाँ उपस्थित हजारौँ दर्शकमाझ कमीनायोले पमानायोको आदेशमा जिब्रो छेडिदिन्छन्।

त्यसपछि जिब्रो छेडिएका व्यक्ति अर्धचन्द्राकार ‘भ्ये’ (महादीप) काँधमा बोकी नगर परिक्रमा गर्छन्।

अन्तिममा, बालकुमारी मन्दिर पुगेर सुइरो निकालिन्छ र घाउमा बालकुमारीको माटो दलिन्छ।

त्यसपछि घर फर्केर परम्परागत भोज (भ्वये) खाने चलन छ।

“थिमीको पहिचान जोगाउन जिब्रो छेडेको हुँ” — गजु श्रेष्ठ

वीरेन्द्रभक्त गजु श्रेष्ठ भन्छन्:

“मध्यपुर थिमी जीवन्त कला, संस्कृतिको धरोहर हो। यो धरोहर विश्वसामु चिनाउन र लोपोन्मुख परम्परालाई जोगाउन म यो कार्यमा लागिरहेको छु।”

विशेष पाहुनाको उपस्थिति

यस वर्षको जात्रा अवलोकन गर्न निम्न विशिष्ट व्यक्तिहरू सहभागी हुँदैछन्:

उपप्रधानमन्त्री तथा सहरी विकास मन्त्री प्रकाशमान सिंह

पर्यटन तथा संस्कृति मन्त्री सुरेश श्रेष्ठ

प्रतिनिधिसभा सदस्य दुर्लभ थापा

प्रदेश स्वास्थ्य मन्त्री किरण थापा

मध्यपुरथिमी नगरप्रमुख सुरेन्द्र श्रेष्ठ

इन्द्रदहमा स्नान र पूजामा भक्तजनको भीड

भाद्र शुक्ल पूर्णिमाको अवसरमा आज भक्तपुरको ऐतिहासिक इन्द्रदह (सिद्धपोखरी) मा बिहानैदेखि ठूलो भीड लागेको छ।

इन्द्रजात्राको भोलिपल्ट यहाँ इन्द्रायणी देवीको विशेष तान्त्रिक पूजा गर्ने परम्परा छ।

इन्द्रदहमा स्नान गरी इन्द्रायणीको दर्शन गर्दा पारिवारिक सुस्वास्थ्य, सुख–समृद्धि र पुण्य प्राप्ति हुने जनविश्वास रहेको छ।

दहमा वासुकी नागको वास रहेको मान्यता अनुसार अनावृष्टिका बेला तान्त्रिक पूजाअर्चना गरिन्छ।

यहाँ लिच्छविकालदेखि मल्लकालसम्मका शैव, शक्ति, बौद्ध र वैष्णव सम्प्रदायका मूर्तिहरू छन्।

विशेष जनविश्वास:
त्यहाँ रहेको शिवलिङ्गमा जल चढाई पिएमा घाँटी दुखाइको रोग निको हुन्छ।

‘जिब्रो छेड्ने जात्रा’ मध्यपुरथिमीको साहस, संस्कृति र परम्पराको अद्भुत मिश्रण हो।
वीरेन्द्रभक्त जस्ता संस्कृतिप्रेमीहरूको निरन्तर सक्रियताले यस प्रकारका लोपोन्मुख परम्परालाई नयाँ जीवन दिइरहेका छन्।
आजको दिनले थिमी र भक्तपुरलाई फेरि एकपटक सांस्कृतिक चेतनाको केन्द्रमा ल्याएको छ।