चीन भ्रमणमा रहेका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले चिनियाँ राष्ट्रपतिसँगको भेटमा नेपालको स्पष्ट अडान राखेपछि सर्वत्र चर्चाको विषय बनेको छ ।
देशको सार्वभौम रक्षाका लागि ओलीको चट्टान झै अडानले नेपाल कहिल्यै नझुक्ने प्रष्ट्याएको भन्दै सामाजिक सञ्जालमा पनि चर्चा भइरहेको छ ।

यही सन्दर्भमा रामजी सापकोटाले ओलीको कदम नेपालको अवसर र चुनौतीका विषयलाई सामाजिक सञ्जालमा प्रस्तुत गरेका छन् ।

पढ्नुहोस् सापकोटाको तर्क

नेपाल एक स्वतन्त्र र संप्रभु राष्ट्रको रूपमा स्थापित छ र यसको ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र राजनीतिक पहिचान छ। नेपाल भौगोलिक , जनसंख्या र अर्थतन्त्रका हिसावले ठुला देश हरु चीन र भारतको बीचमा अवस्थित छ र दुवै देशहरूसँग यसको मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध छ। नेपालले आफ्नो भू-राजनीतिक स्थितिको लाभ लिँदै दुवै छिमेकी देशहरूसँग समान रूपमा सहकार्य गर्दै जान आवस्यक छ।

नेपालले आफ्नो संप्रभुता र क्षेत्रीय अखण्डतालाई सर्वोच्च प्राथमिकता दिएको छ । नेपालले आफुलाई पञ्चसिल का आधारमा स्वतन्त्र विदेश नीति अपनाउँदै आएको छ ( कोही छैनन् सत्रु सबै हाम्रा मित्रु ) र कुनै पनि बाह्य शक्तिको प्रभावमा नपरिकन आफ्नो राष्ट्रिय हितमा आधारित नीति निर्माण गरेको छ ।
बिश्व जनसंख्याको लगभग आधा जनसख्या रहेका चीन र भारत बीच रहेको भौगोलिक स्थितिले नेपाललाई दुवै देशहरूसँग व्यापार, संस्कृति र कूटनीतिक सम्बन्धहरू विकास गर्न मद्दत गरेको छ। नेपालले “सन्तुलित विदेश नीति” अपनाउँदै दुवै छिमेकीसंग समान रूपमा राम्रो सम्बन्ध कायम राखेको छ।
त्यसैले, नेपाल आफ्नो संप्रभुता र अखण्डताको संरक्षण गर्दै दुवै छिमेकी देशहरूसँग सहकार्यमा आधारित सम्बन्ध विकास गर्न प्रतिबद्ध छ। नेपालको अस्तित्व र भविष्य नेपालको आफ्नै ऐतिहासिक यथार्थ र राजनीतिक इच्छाशक्तिमा निर्भर गर्दछ, न कि कुनै बाह्य कारणहरु
१. आर्थिक फाइदा:
· व्यापार र पारवहन केन्द्र: नेपाल चीन र भारतबीचको प्राकृतिक भू-सङ्क्रमण मार्ग (Land Bridge) बन्न सक्छ। दुवै देशबीच व्यापारिक सामानहरू नेपालको सडक र रेलमार्गहरूबाट परवहन गर्न सकिन्छ, जसबाट नेपालले पारवहन शुल्कबाट महत्त्वपूर्ण लाभ अर्जन गर्न सक्दछ ।
· ऊर्जा व्यापार: नेपालले आफ्नो प्रचुर जलविद्युत क्षमतालाई विकास गरी चीन र भारतलाई बिजुली निर्यात गर्न सक्दछ। यसले नेपाललाई ऊर्जा निर्यातक देश बनाउनुका साथै दुवै देशमा ऊर्जा आपूर्तिको लागि एक विश्वसनीय साझेदार बनाउन सक्दछ ।
· पर्यटनको वृद्धि: चीन र भारत दुवै विश्वको सबैभन्दा ठूलो पर्यटक बजार हुन्। नेपालले आफ्नो प्राकृतिक सुन्दरता, हिमाल, तथा सांस्कृतिक पक्षलाई प्रचारगरी दुवै देशबाट धेरै सङ्ख्यामा पर्यटकहरू आकर्षित गर्न सकिन्छ ।यसले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई ठूलो बल पुग्दछ ।
. चिन र भारतका नबिन्तम प्रबिधी र लगानी भित्राई कृर्षी जन्य दैनिक उपभोग्य सामान को नेपालमा उत्पादन बृर्द्धी गरी उक्त देशहरुमा बजार सुरक्षित गर्न सकिन्छ । जसले गर्दा नेपालको अर्थ तन्त्रमा ठुलो लाभ लिन सक्दछ ।
२. भू-राजनीतिक फाइदा:
· सन्तुलनकारी भूमिका: नेपालले आफ्नो स्थितिको उपयोग गरी सन्तुलित विदेश नीति अपनाउन सक्दछ । यसले नेपाललाई कुनै एक पक्षमा अत्यधिक निर्भर नभई दुवै ठूला छिमेकीसंगं समान रूपमा मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध कायम राख्न सक्ने स्थिति हुन्छ ।
· कूटनीतिक महत्त्व: दुवै देशहरूसँग राम्रो सम्बन्ध भएकोले नेपालले क्षेत्रीय तथा अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा आफ्नो भूमिका र महत्त्व बढाउन सक्दछ। नेपालले दुवै देशबीचको विश्वासको बातावरण निर्माणमा पनि सकारात्मक भूमिका खेल्न सक्दछ।
· सुरक्षा सहयोग: नेपालले आफ्नो सीमा सुरक्षा, आतङ्कवाद विरुद्धको लडाइँ, तथा अन्य क्षेत्रीय सुरक्षा चुनौतीहरूमा दुवै देशहरूबाट सहयोग र सहकार्य प्राप्त गर्न सक्दछ ।
३. विकासको लागि सहयोग:
· भौतिक पर्वाधारको विकास: चीन र भारत दुवैले नेपालमा प्रतिस्पर्धात्मक रूपमा ठूला लगानी तथा भौतिक पुर्वाधार विकास परियोजनाहरू (सडक, रेल, विमानस्थल, ऊर्जा परियोजना) लगानी गर्र्ने वाताबरण बनाउन सक्नुपर्दछ । यसको फाइदा नेपालले भौतिक पुर्वाधार विकासको रूपमा लिन सक्दछ ।
· वैकल्पिक समुद्र मार्ग: चीनसँगको उत्तरी सीमाबाट भएको रेल र सडक जडानले नेपाललाई भारतमा निर्भर हुनु बाहेक समुद्रसंम्मको वैकल्पिक मार्ग ( Silk Road initiative मार्फत) आफ्नो बजार तेस्रो देश संग जोडिन मद्धत गर्दछ , जसले तेस्रो देशसंगको व्यापारिक निर्भरतामा विविधता ल्याउँदछ ।
· प्रविधि र ज्ञानको हस्तान्तरण: दुवै देशबाट नेपालले कृषि, स्वास्थ्य, शिक्षा, सूचना प्रविधि, तथा अन्य क्षेत्रहरूमा प्रविधि र ज्ञानको आदानप्रदान गर्न सक्दछ ।
चुनौती र सावधानी:
· नेपालले आफ्नो स्वतन्त्र विदेश नीति तथा राष्ट्रिय हितलाई सर्वोच्च प्राथमिकता दिँदै दुवै देशबीच सन्तुलन कायम गर्नुपर्ने चुनौती भने कायम रहन्छ ।
· दुवै देशबीचको प्रतिस्पर्धा नेपालभित्र आन्तरिक अस्थिर राजनीतिमा असर गर्न सक्ने सम्भावना कायम रहन्छ ।
· नेपालको अर्थतन्त्र माथि कुनै एक देशको अत्यधिक निर्भरता नबढोस् भन्ने सावधानी जरुर देखीन्छ ।
निष्कर्ष: नेपाल चीन र भारतबीचको भौगोलिक स्थितिले नेपाललाई आर्थिक, भू-राजनीतिक र विकाससम्बन्धी महत्त्वपूर्ण अवसरहरू प्रदान गर्दछ। यसबाट फाइदा लिन नेपालले एक कुशल र दूरदर्शी कूटनीति, मजबूत आन्तरिक एकता, र स्पष्ट राष्ट्रिय हितको दृष्टिकोण अपनाउनु आवश्यक छ। नेपालले आफ्नालागी मात्र पारवहनको मार्ग नभएर दुवै देशहरूको लागि एक विश्वसनीय र लाभकारी आर्थिक तथा रणनीतिक साझेदारको रूपमा स्थापित गर्न सकेमात्र यो भौगोलिक अवस्थाबाट पूर्ण रूपमा लाभ लिन सकिन्छ।